Kıdem Tazminatı ve Hesaplanması

Kıdem Tazminatı ve Hesaplanması

a) Kıdem tazminatının şartları

Kıdem tazminatına hak kazanılması için ilk şart İş Kanunu'na tabi olarak çalışmaktır. Bunun yanında diğer şartlar şöyle sıralanabilir.

- İşçinin işine işverence 4857 sayılı Kanun'un 25. maddesinde belirtilen sağlık sebepleri veya zorunlu sebeplerle veyahut 4857/17. maddesin de belirtilen sebepler üzerine son verilmiş olunması,

- İşçinin 4857 sayılı Kanun'un 24. maddesinde belirtilen sağlık sebepleri, ahlak veya iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri veyahut zorunlu sebeplerden biri nedeniyle işten ayrılması,

- İşçinin muvazzaf askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılması,

- İşçinin yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla işyerinden ayrılması,

- Kadın işçinin evlenmesi nedeniyle evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde kendi isteğiyle işten ayrılması,

- İşçinin ölümü,

- İşçinin işten ayrılmadan önce en az bir yıllık çalışmasının bulunması gerekmektedir.

b) Kıdem tazminatının hesaplanmasında dikkat edilecek noktalar

Kıdem tazminatına hak kazanılması durumunda, öncelikle kıdem tazminatına temel hizmet süresinin hesaplanması gerekecektir. Kıdem tazminatının başlangıcı, işçinin eylemsel olarak (fiilen) işe başladığı tarihtir. Başka bir söyleyişle, hizmet sözleşmesinin tarihi başlangıç tarihi olarak dikkate alınamaz.

İşe çırak olarak başlayıp, daha sonra işçi sıfatı ile çalışmasını sürdürmüş olan işçinin kıdemi; çırak olarak çalışmaya başladığı tarihten değil, işçi sıfatını kazandığı tarihten itibaren hesaplanacaktır. Ayrıca, işçinin edimini işverenin buyruğuna hazır bulundurması, eylemsel olarak işe başlaması anlamına geldiğinden, bu durumdaki bir işçiye iş verilmemiş olması, onun kıdemini etkilemeyecektir.

Deneme süreli hizmet sözleşmelerinde deneme süresi hizmet sözleşmesinin bir bölümü olduğundan, deneme süresine tabi olarak işe alınan işçinin kıdeminde deneme süresi hesaba katılacaktır. Başka bir deyişle, deneme süresi sonunda sözleşme bozulmamışsa, işçinin işe başladığı deneme süresinin ilk günü kıdem süresinin başlangıcı sayılacaktır.

Hizmet sözleşmesinin sona erdiği tarih kıdem süresinin de sonu olacaktır. Kıdem tazminatının istenebilmesinin bir koşulu da hizmet sözleşmesinin yasada belirtilmiş biçimde sona ermesidir. Yani bildirimsiz fesih, bildirimli fesih, işçinin tutuklanma durumu, ödevli askerlik, hizmet sözleşmesinin askıda bulunduğu süre içinde yapılan fesih, işyerinin kapatılma durumu, mevsimlik işlerde mevsimin bitimi ve ölüm gibi durumların gerçekleşmesi kıdemin bitim tarihini oluşturacaktır.

İşçilerin kıdemleri, hizmet sözleşmesinin devam etmiş ya da aralıklarla yeniden belirlenmiş olmasına bakılmaksızın, aynı işverenin bir ya da değişik çalıştıkları süreler göz önüne alınarak hesaplanır.

Aralıksız çalışma durumunda işçinin bütün hizmet süresi göz önüne alınarak son ücret üzerinden kıdem tazminatı hesaplanır. Aralıklı çalışmalarda eylemsel olarak çalışılan süreler ile yasal olarak çalışılmış gibi sayılan sürelerin toplamı kıdem süresini oluşturur. Bunun dışında kalan, çalışılmayan aralar kıdem süresinde dikkate alınamaz.

Kıdem tazminatının hesaplanmasında dikkate alınmayacak sürelerle sıralanabilir:

- Çıraklar İş Yasasına bağlı olmadığından çıraklıkta geçen süreler kıdem tazminatı süresine katılmaz.

- Hizmet sözleşmesi süresince işçinin grev yapması nedeniyle hizmet yapılmayan süreler için kıdem tazminatı hesaplanmaz.

- İşçinin uzun süren bir hastalık nedeniyle çalışmaması durumunda, işçinin işyerinde çalışma süresine göre Yasa'nın 13'üncü maddesindeki bildirim önellerinin 6 hafta aşmasına değin geçen süre dışındaki çalışma dan geçen süreler de kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaz.

- Tutukluluk süresince çalışılmayan süreler de kıdem tazminatı süresi ne dahil edilmez.

- İşçinin kesintili olarak çalıştığı sürelerden birinin kıdem tazminatı ödenmesini gerektirmeyecek bir biçimde son bulması durumunda, bu çalışma dönemi de kıdem tazminatı sürelerinin birleştirilmesinde dikkate alınmamaktadır.

- Mevsimlik işçilerin kıdem tazminatlarının hesabında eylemsel çalışma süreleri dikkate alınır. Çalışılan mevsimlik süre tam yıl olarak dikkate alınmaz.

- İhbar tazminatının peşin ödenmesi suretiyle işten çıkarmalarda, ihbar süresi sonunda iş sözleşmesi sona ermesine karşın yargı kararlan bu süreyi kıdem tazminatı süresi dışında bırakmaktadır.

c) Kıdem tazminatı ile ilgili diğer hususlar

Kıdem tazminatının hesaplanmasında temel alınacak ücret, geniş anlamda ücrettir. Geniş anlamdaki ücret, dar anlamdaki ücrete ek kalemlerden oluşur. Örneğin, devamlı surette sağlanan gıda yardımları, yakacak yardımları, aile ve çocuk yardımları, konut yardımları vb. menfaatler de kıdem tazminatının hesabında dikkate alınacaktır. Ancak, söz konusu çıkarlar geçici değil sürekli bir nitelik taşımalıdır.

Kıdem tazminatı hesaplanırken, işçinin son ücreti göz önünde bulundurulur. Ücretin brüt tutan dikkate alınır. Parça başı, akort, götürü ya yüzde yöntemi gibi değişken ücretle çalışanların kıdem tazminatlarında ise ortalama ücretin temel alınacağı belirtilmiştir.

Kıdem tazminatının yıllık miktarına alt ve üst sınır getirilmiştir. İşçi, kıdem tazminatı olarak, çalıştığı her tam yıl için 30 günlük ücretini isteyebilir. Ancak, söz konusu süre, hizmet sözleşmesiyle ya da toplu iş sözleşmesiyle işçi yararına değiştirilebilir.

Bununla birlikte, toplu sözleşmelerle ve hizmet sözleşmeleriyle belirlenen kıdem tazminatlarının yıllık miktarı, Devlet Memurları Yasasına tabi en yüksek devlet memuruna 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Yasası kurallarına göre bir hizmet yılı için ödenecek en yüksek emeklilik ikramiyesini geçemez. Dönemler itibariyle dikkate alınan kıdem tazminatı tavan miktarları aşağıda tablo halinde gösterilmektedir.

DÖNEMLER İTİBARIYLE KIDEM TAZMİNATI TAVANI için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sayfasına Bakabilirsiniz.

Kıdem tazminatı borcu, değişik nedenlerle zamanında ödenmemekte ya da ödenememektedir. Kıdem tazminatının zamanında ödenmemesi nedeniyle açılacak davanın sonucunda, yargı mercileri, gecikme süresi için ödenmeyen süreye göre mevduata uygulanan en yüksek faizin ödenmesine karar vermektedir.

Öte yandan, kıdem tazminatı alacaklısı yalnızca işçi olduğundan kıdem tazminatı hakkının hangi süre içinde istenebileceği de önemlidir. İş Yasası'nda kıdem tazminatı isteme hakkının tabi olduğu zamanaşımı süresi ile ilgili herhangi bir kural bulunmaktadır. Bu konuda Borçlar Kanunu kurallarına bakmak gerekecektir. Buna göre söz konusu Kanunun 72. maddesin de yer alan 10 yıllık zamanaşımı kıdem tazminatı için geçerlidir.

d) Kıdem tazminatının hesabında dikkate alınacak ödemeler

Kıdem tazminatı hesaplamasında çıplak ücret, yemek yardımı, kasa tazminatı, gıda yardımı, yakacak yardımı, eğitim yardımı, konut yardımı, giyecek yardımı, erzak yardımı, sosyal yardım niteliğindeki ayakkabı ya da bedeli, unvan tazminatı, aile yardımı, çocuk zammı, temettü, havlu ve sabun yardımı (işyerinde kullanılacak ise tazminat hesabında dikkate alınmaz), taşıt yardımı, yıpranma tazminatı, kalifiye-nitelik zammı, sağlık yardımı, mali sorumluluk tazminatı, devamlı ödenen primler vb. dikkate alınacaktır.

e) Kıdem tazminatının hesabında dikkate alınmayacak ödemeler

Kıdem tazminatı hesaplamasında yıllık izin ücreti, evlenme yardımı, hafta tatil ücreti, bayram harçlığı, hastalık yardımı, genel tatil ücreti, doğum yardımı, ölüm yardımı, izin harçlığı, jest iyon ödemeleri, teşvik ikramiyesi ve primleri, seyahat primleri, devamlılık göstermeyen primler, fazla çalışma ücreti, iş arama yardımı, harcırah (yolluk), bir defalık verilen ikramiyeler dikkate alınmayacaktır.

f) Kıdem tazminatı ile ilgili uygulama örneği

01.01.2009 tarihinde işe giren ve en son aylık brüt 3040,88 TL ücret alan bir kapıcının iş sözleşmesi 20.02.2021 tarihinde sona erdirilmiştir. İşçinin toplam kıdemi 12 yıl 1 ay 23 gündür.

Buna göre kapıcının kıdem tazminatı aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır. *

Aylık brüt ücret: 3.577,50 TL'dir.

Bulunan tutar 2021 yılı için belirlenen kıdem tazminatı tavan tutanının altında (7.638,96 TL) kaldığından hesaplamada bu rakamın (3.577,50 TL) esas alınması gerekmektedir.

On iki yıl için: 3.577,50 TL x 12 = 42.930,00 TL

Bir ay için: (3.577,50/12) x 1 =298,13 TL

23 gün için: (3.577,50/365) x 23 =225,43 TL

TOPLAM KIDEM TAZMİNATI (42.930,00 + 298,13 + 225,43): 43.453,56 TL

Damga Vergisi Kesintisi (0,00759): 43.453,56x0,00759 =329,81 TL

NET ÖDENECEK KIDEM TAZMİNATI: 43123,74 TL

g) Kıdem tazminatından yapılacak vergi kesintileri

GVK’nin 25/7 hükmü uyarınca kıdem tazminatından gelir vergisi kesintisi yapılmayacaktır. Sadece binde 7,59 oranında damga vergisi kesintisi hesaplanacaktır. Bu konu için yukarıdaki örneğe bakabilirsiniz.

*Bu hesaplama yapılırken d maddesinde belirtilmiş olan KIDEM TAZMİNATININ HESABINDA DİKKATE ALINACAK ÖDEMELER dahil edilmemiştir. Bu ödemeler her bina özelinde ve sözleşme özelinde değişiklik göstermektedir. Örneğin Kapıcı konutu kullandırılmış ise Örnek Yargıtay Kararlarında Asgari Brüt Ücretin 1/4’ü aylık brüt ücrete dahil edilerek hesaplama yapılmıştır. Aylık belirlenen metreküp su, belirlenen metre küp doğalgaz, belirlenen Kw Elektrik kapıcıya bedelsiz olarak kullandırılmış ise aylık brüt ücrete dahil edilerek hesaplama yapılır. Yıllık verilen bayram ikramiyeleri vb. sabit olarak veriliyorsa yıl bazında toplam ödenenin 1/12si aylık brüt ücrete dahil edilerek hesaplama yapılır. Belirlenen Kıdem Tazminat Tavanı aşılıyor ise ilan edilen Tavan Tazminat Bedeli üzerinden ödeme yapılır.